Ο Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής του Λεονάρντο ντα Βίντσι

«Ο Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής» είναι ζωγραφικός πίνακας της Αναγεννήσεως, συγκεκριμένα ελαιογραφία πάνω σε ξύλο καρυδιάς, που ζωγράφισε ο μεγάλος Ιταλός καλλιτέχνης Λεονάρντο ντα Βίντσι. 

Ο πίνακας, έχοντας πιθανώς ολοκληρωθεί μεταξύ του 1513 και του 1516, πιστεύεται ότι είναι ο τελευταίος πίνακας που δημιούργησε ο ντα Βίντσι. Οι αρχικές του διαστάσεις ήταν 69 × 57 εκατοστόμετρα. 

Σήμερα εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι.

Το θέμα

Το έργο έχει ως θέμα τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και Βαπτιστή μόνο του. 

Με τη χρήση του κιαροσκούρο, η μορφή του εμφανίζεται να ξεπροβάλλει από το σκοτεινό υπόβαθρο (φόντο). Ο άγιος είναι ντυμένος με προβιές, έχει μακριά και σγουρά μαλλιά, αλλά όχι γενειάδα, και χαμογελά κάπως αινιγματικά, παρόμοια (αλλά πλατύτερα) με την περίφημη «Μόνα Λίζα». 

Κρατεί έναν Σταυρό από καλάμι με το αριστερό του χέρι, ενώ το δεξί του χέρι δείχνει προς τον ουρανό, όπως εκείνο της Αγίας Άννας στο έργο «Η Παρθένος και το Θείο Βρέφος με την Αγία Άννα και τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή» του ίδιου καλλιτέχνη. 

Σύμφωνα με τον Φρανκ Τσέλνερ (Frank Zöllner), η χρήση του σφουμάτο από τον ντα Βίντσι «αποδίδει το θρησκευτικό περιεχόμενο του πίνακα» και «οι απαλές σκιές δίνουν μια πολύ μαλακή και εύθραυστη εμφάνιση του δέρματος του αγίου».

Ο Κένεθ Κλαρκ από την άλλη ισχυρίσθηκε ότι για τον ντα Βίντσι ο Άγιος Ιωάννης αντιπροσώπευε «το αιώνιο ερωτηματικό, το αίνιγμα της δημιουργίας» και σημειώνει την αίσθηση «ανησυχίας» που υποβάλλει ο πίνακας.

Ο Μπαρόλσκυ προσθέτει: «Δείχνοντας τον Άγιο Ιωάννη να ξεπροβάλλει από το σκοτάδι σε μια συγκλονιστικά άμεση επικοινωνία με όποιον βλέπει τον πίνακα, ο ντα Βίντσι μεγεθύνει την αμφισημία μεταξύ πνεύματος και σώματος. Η χάρη της μορφής έχει μια ενοχλητικά ερωτική φόρτιση, ωστόσο μεταδίδει ένα πνευματικό περιεχόμενο, στο οποίο αναφέρεται ο Ιωάννης ο Πρόδρομος όταν ομιλεί για την πληρότητα της χάρης του Θεού.»

Χρονολόγηση

Η χρονολόγηση του πίνακα αποτελεί αμφιλεγόμενο ζήτημα. 

Τον είχε δει ο Αντόνιο ντε Μπεάτις στο ατελιέ του καλλιτέχνη στο Κάστρο του Κλο-Λυσέ και η εγγραφή στο ημερολόγιο του ντε Μπεάτις δίνει ένα βέβαιο ύστερο όριο για την ολοκλήρωση του έργο τις 17 Οκτωβρίου 1517, ενάμισυ περίπου έτος πριν από τον θάνατο του ντα Βίντσι.

Παραδοσιακά ο πίνακας θεωρείται το τελευταίο έργο ζωγραφικής του Λεονάρντο ντα Βίντσι και χρονολογείται το διάστημα 1513-1516, καθώς η τεχνική του στο σφουμάτο θεωρείται εδώ ότι έχει φθάσει στο απόγειό της.

Ωστόσο ορισμένοι ειδικοί έχουν συγκρίνει το χέρι του Αγίου με εκείνο σε ένα παρόμοιο έργο ενός μαθητή του στον «Ατλαντικό Κώδικα», Αν αυτό αποτελεί μίμηση του πίνακα του δασκάλου, η έναρξη τουλάχιστον του έργου του ντα Βίντσι τοποθετείται στα 1509. 

Επίσης, η στάση του σώματος του Αγίου είναι παρόμοια με εκείνη ενός γλυπτού με το ίδιο θέμα, το οποίο ολοκληρώθηκε μετά το 1510 από τον Τζοβάννι Φραντσέσκο Ρουστίκι για το Βαπτιστήριο της Φλωρεντίας.

Πιστεύεται ότι ο ντα Βίντσι είχε δώσει τεχνικές συμβουλές στον Ρουστίκι σχετικώς και είναι πιθανό ότι ο ένας καλλιτέχνης επηρέασε τον άλλο με την ιδέα για τη στάση του σώματος του Αγίου.

Κάτοχοι του έργου

Ο «Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής» φαίνεται ότι αποτελούσε το 1542 μέρος της συλλογής του Γάλλου βασιλιά Φραγκίσκου Α΄ στο Ανάκτορο του Φονταινεμπλώ. 

Το 1625 ο Κάρολος Α΄ της Αγγλίας πήρε το έργο από τον Λουδοβίκο ΙΓ΄ της Γαλλίας ως αντάλλαγμα για τη δωρεά ενός πίνακα του Τιτσιάνο με θέμα την Αγία Οικογένεια και μιας προσωπογραφίας με θέμα τον Έρασμο του Χανς Χόλμπαϊν του νεότερου.

Μετά την εκτέλεση του Καρόλου Α΄ το 1649 η συλλογή του πουλήθηκε και το έργο του ντα Βίντσι περιήλθε στα χέρια του Γερμανογάλλου τραπεζίτη Eberhard Jabach.

Μετά από ένα διάστημα στην κατοχή του Καρδινάλιου Μαζαρίνου, το 1661 ο πίνακας επέστρεψε στον τότε βασιλέα της Γαλλίας Λουδοβίκο ΙΔ΄, και ύστερα από τη Γαλλική Επανάσταση το έργο εντάχθηκε στη συλλογή του Μουσείου του Λούβρου, όπου παραμένει μέχρι σήμερα.

Επίδραση

Πριν από το έργο αυτό, ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος απεικονιζόταν παραδοσιακά ως ένας αποστεωμένος ερημίτης. Η καινοτόμος απεικόνιση του Λεονάρντο ντα Βίντσι φαίνεται ότι άσκησε μεγάλη επίδραση στο εργαστήριο του Ραφαήλ: Αρκετοί πίνακες με θέμα τον Άγιο που φιλοτεχνήθηκαν περί το 1517-1518 και αποδίδονται στον Ραφαήλ και τον Τζούλιο Ρομάνο δείχνουν έναν παρόμοια νεανικό και σφριγηλό Άγιο, αν και πάλι μοναχικό, και με ισχυρή αντίθεση ανάμεσα στο σκοτεινό υπόβαθρο και τη φωτισμένη μορφή.

Επιπλέον σώζονται πολυάριθμα αντίγραφα και παραλλαγές του αρχικού έργου, που φιλοτέχνησαν οι μαθητές του Λεονάρντο ντα Βίντσι, οι Leonardeschi.

 

ΠΗΓΗ. el.wikipedia